1. Wat is de EU AI Act en waarom is deze wet zo bijzonder?

AI is inmiddels overal: van slimme camera’s in supermarkten tot aan het Sinterklaasgedicht dat je door ChatGPT laat schrijven. Volgens hoogleraar Frans Feldberg (VU Amsterdam) is AI uitgegroeid tot een fundamentele technologie – vergelijkbaar met elektriciteit.

Met die ontwikkeling groeit ook de hoeveelheid data die we aan AI-systemen toevertrouwen. Om burgers, bedrijven en overheden beter te beschermen tegen misbruik van die data, werd in 2024 de EU AI Act goedgekeurd: de allereerste wet wereldwijd die AI breed reguleert.

De wet – officieel Verordening (EU) 2024/1689 – wil een internationale standaard neerzetten voor het verantwoord gebruik van AI. Volgens Feldberg profileert Europa zich hiermee nadrukkelijk als voorvechter van verantwoorde AI – als tegenwicht voor het datagedreven beleid van China en de dominante big tech-bedrijven uit de VS.

2. Waarom is deze wetgeving nodig?

De bestaande wetgeving schoot tekort om de risico’s van AI goed te reguleren. Denk aan slimme deurbellen: handig, maar ze slaan beelden op van openbare ruimten rond woningen. Wat gebeurt er met die data? Wordt het commercieel ingezet of zelfs doorverkocht?

Dat is nog een mild voorbeeld. AI kan ook worden gebruikt voor discriminatie, manipulatie of beïnvloeding, zoals tijdens verkiezingen of in het publieke debat.

De EU AI Act wil daarom duidelijke regels opstellen, en dat met kracht: bedrijven riskeren boetes tot 35 miljoen euro of 7% van hun wereldwijde omzet bij overtreding.

De wet werkt met vier risicocategorieën:

• Onacceptabel risico (verboden)

• Hoog risico (strenge voorwaarden)

• Beperkt risico (vooral transparantieverplichtingen)

• Laag of geen risico

Naast bescherming van burgers beoogt de wet ook om innovatie in veilige en betrouwbare AI-systemen te stimuleren.

3. Wat zijn de gevolgen voor bedrijven?

De regels worden in fases ingevoerd.

• Per 2 februari 2025 worden AI-toepassingen met een onacceptabel risico verboden. Bijvoorbeeld: systemen voor social scoring, waarbij mensen worden beoordeeld of uitgesloten op basis van gedrag of persoonlijke kenmerken.

• Vanaf 2 augustus 2025 geldt de tweede fase. Dan moeten bedrijven die AI gebruiken in de categorie beperkt risico voldoen aan nieuwe transparantieregels.

Dit raakt o.a.:

• Chatbots die zich voordoen als mens

• AI-gegenereerde content met tools zoals ChatGPT

Belangrijkste verplichting: gebruikers moeten duidelijk weten dat ze met een AI-systeem te maken hebben. Dus:

• Meld dat een chatbot géén echte medewerker is.

• Vermeld als beelden in een campagne zijn gegenereerd door AI, zoals de AI-blondine in de Guess-reclame.

4. Waarom willen bedrijven uitstel van de wet?

Begin juli riepen 44 grote Europese bedrijven op om de invoering van de tweede fase met twee jaar uit te stellen. Zij vinden de regels te complex en overlappend met andere wetgeving. Ook zouden belangrijke onderdelen, zoals de gedragscode voor AI-bedrijven, te laat zijn uitgewerkt.

Hoogleraren Anne Meuwese en Johan Wolswinkel wijzen erop dat de wet deels al verouderd is: sommige AI-technologieën, zoals general purpose AI (GPAI), kwamen pas op na het oorspronkelijke wetsvoorstel en moesten later alsnog worden toegevoegd.

Ondanks de zorgen werd de gedragscode inmiddels gepubliceerd. Grote spelers als Google zeggen zich eraan te houden, maar Meta weigert, uit vrees dat de regels innovatie zouden belemmeren.

Conclusie: wat moet jouw bedrijf doen?

De EU AI Act is geen vrijblijvende richtlijn, maar een verplichte wet. Bedrijven die AI inzetten, krijgen te maken met:

• Transparantie-eisen voor AI-systemen

• Mogelijke documentatie- en meldplichten

• Strenge boetes bij overtreding

Gebruik je AI in je dienstverlening, marketing of klantcontact? Zorg dan dat je:

• Weet onder welke risicocategorie je toepassing valt

• Voldoet aan de geldende informatie- en transparantieverplichtingen

• Intern beleid en procedures opstelt rond verantwoord AI-gebruik

De boodschap van Brussel is helder: AI is welkom – zolang het veilig, eerlijk en transparant wordt ingezet.